آزمایش تشخیص اچ آی وی زمانی انجام می گیرد که شخص رفتار پر خطر جنسی داشته است و یا در معرض یکی از راههای سرایت مبتلا به ویروس اچ آی وی، از جمله در تماس مستقیم با خون، منی، شیر مادر و یا با مایعات درون واژن و مقعد که به ویروس اچ آی وی حامل بوده باشند
برای تشخیص اچ آی وی در همان آغاز یعنی درسالهای 90 میلادی امکان انجام این آزمایش را پس از گذشت 3 ماه از رفتار پر خطر شخص به تصویب رسانده اند و همچنین در دستورعمل قرار گرفت. در آن زمان هنوز آزمایش آنتی بادی اچ آی وی از نوع نسل اول و نسل دوم انجام می یافت و تست اچ آی وی در سال 1985 میلادی به بازار آمده بود
در طول پروسه پیشرفت این آزمایش که در اشخاص بیمار انجام می گرفت، دیده شد که 8 هفته طول می کشد تا سیستم ایمنی بدن، آنتی بادی مورد نیاز را برای تشخیص آزمایش اچ آی وی را بسازد
به همین منظور برای رعایت حداکثر ایمنی، به خصوص کسانی که برای اهدای خون داوطلب می شوند، با توصیه قرار گذاشته شد که برای انجام این آزمایش حداقل 3 ماه بعد از آخرین رفتار پر خطر شان گذشته باشد. از سال 2002، 2003، تاکنون تست های آزمایشگاهی جدیدتری از نسل چهارم وجود دارد، که از سال 2006، 2007 عملا از آنها نیز استفاده می شود. این آزمون ترکیبی نه تنها برای آزمایش آنتی بادی ها می باشد، بلکه برای آزمایش آنتی ژن پی 24 نیز بکار گرفته می شود. در آزمایش آنتی ژن پی 24 اجزاء ویروس اچ آی وی در خون زودتر قابل تشخیص است، زیرا حد و مرز سطح افزایش آنتی ژن 24 ، بطور معمول 14 روز پس از ابتلا به عفونت اچ ای وی قابل اندازه گیری است. بنابرین اگر پس از شش هفته با آزمون ترکیبی آنتی ژن و همچنین آنتی بادی، هنوز چیزی از ویروس اچ آی وی در خون تشخیص داده نشود، می توان چنین نتیجه گرفت که شخص به ویروس اچ آی وی مبتلا نشده است. در مورد آزمایش 6 هفته ای آنتی ژن 24، البته موارد استثنایی و بسیار نادری هم وجود دارند که می توانند پس از مدت 6 هفته موجودیت خود را نشان دهند. بنابرین همواره از سوی پزشک و مشاورین پیشنهاد می شود که اگر شخصی می خواهد به درستی و با اطمینان کامل از تست اچ آی وی خود بهره مند شود، بهتر اینست که 12 هفته یا 3 ماه پس از رفتار پر خطرش این تست را انجام دهد
در مورد کیت های تستهای فوری توجه داشته باشید که در این تست ها فقط موجودیت آنتی بادی ها مورد آزمایش قرار می گیرند ولی آزمایش آنتی ژن 24 آزمایش نمی شود. به همین جهت برای انجام تستهای فوری می بایست حتما سه ماه پس از آخرین رفتار پر خطر شخص گذشته باشد
تستهای سریع ویروس اچ آی وی بدینگونه است که در این نوع تست (فوری) به مانند روش های معمولی تست اچ آی وی از گرفتن خون با سرنگ استفاده نمیشود و به آزمایشگاه فرستاده نمیشود تا برای نتیجه تست بین 7 تا 10 روز انتظار کشید. نتیجه آزمایش کیت های تست فوری اچ آی وی معمولا در طول 30 دقیقه حاضر میشود
در مورد تست فوری از روش (به مانند بیماران دیابتی یا قندی که برای تعیین میزان قند خونشان استفاده میکنند) میباشد. بدین معنا که با گرفتن چند قطره خون از سر انگشت فرد مورد تست روی ورقه باریک تست داده میشود و پس از چند دقیقه نتیجه مشخص میشود که این شخص دارای ویروس اچ آی وی مثبت است یا خیر
برای انجام تست اچ آی وی باید به چندین مورد توجه داشت. تست فوری بدین معنا نیست که اگر کسی چند ساعت و یا چند روز قبل از تست, رفتار پر خطر جنسی یعنی آمیزش بدون کاندوم و یا از هر طریقی دیگر به مانند استفاده از مواد مخدر و الکل و …. در معرض خطر سرایت ویروس اچ آی وی قرار گرفته باشد این تست را میتواند انجام دهد. ویروس اچ آی وی پس از ورود به بدن و ابتلا به آن دارای دوره پنجره می باشد که برای تستهای فوری پس از آخرین رفتار پر خطر جنسی یا تزریق مواد مخدر از طریق سرنگ مشترک قابل تشخیص نبوده و در چنین شرایطی انجام تست اچ آی وی هرگز درست نیست