در این گفت و گو که در شماره پنجشنبه 24 دی 1394 خورشیدی به قلم فریبا خان احمدی انتشار یافته، آمده است: «بشتابیم به سوی پایان همه گیری ایدز با تشخیص بموقع، درمان بموقع و حمایت از بیماران» شعار سال 2015 سازمان بهداشت جهانی است. حالا در شرایطی که تعداد مرگ و میرهای ناشی از بیماری ایدز در جهان طی سال گذشته میلادی درقیاس با سال قبل از آن حدود 12 درصد کاهش یافته و جهان تلاش می کندتا میزان ابتلا به آن را مهار کند و احتمال ابتلا به آن از طریق رفتارهای جنسی پر خطر را به نصف کاهش دهد و درمان مؤثر برای مبارزه با پیشرفت این بیماری را برای حداقل نیمی از افراد آلوده به این ویروس فراهم کند متأسفانه در ایران آمار ابتلا به ایدز نسبت به چند سال گذشته افزایش یافته است.

با وجود این، فقط یک سوم از آمار پیش بینی شده مبتلایان به ایدز در کشور شناسایی شده و تحت کنترل و درمان هستند، اما دوسوم باقیمانده یا از بیماری خود و احتمال انتقال آن به دیگران اطلاعی ندارند یا به دلیل فشارهای اجتماعی و خانوادگی، اصلاً برای کنترل بیماری مراجعه نمی کنند. دکتر مینو محرز رئیس مرکز تحقیقات ایدز بیمارستان امام خمینی(ره) و عضو شورای برنامه ریزی کرسی یونسکو در زمینه آموزش سلامت از نخستین کسانی است که دغدغه اصلی خود را سلامت جوانان و آگاهی بخشی به آنان در مورد ایدز می داند. او معتقد است با نسل جوان به عنوان گروه پر خطر و مورد تهدید باید صادقانه و با صراحت حرف زد و جامعه را توجیه کرد که تنها راه نجات از این بیماری آگاهی و پیشگیری است. مشروح گفت و گوی ما را می خوانید.
**خانم دکتر محرز در حال حاضر وضعیت درمان بیماران اچ آی وی مثبت چگونه است و چه امکانات درمانی در اختیار این بیماران قرار داده می شود؟
امروزه معتقدند که درمان بهترین راه پیشگیری است. چون درمان بموقع لود(حجم) ویروس را در خون پایین می آورد و میزان ابتلا را کم می کند بنابراین اگر فرد مبتلا به ویروس ایدز بموقع به پزشک مراجعه کند، تحت درمان قرار می گیرد. سال 1987 نخستین داروی ویروس ایدز وارد بازار شد. در آن سال ها کمبود دارو بشدت در کشور وجود داشت و مریض ها بتدریج جلوی چشم ما از بین می رفتند. بعد از آن یک قلم دارو وارد کشور شد که همیشه وزارت بهداشت این دارو را تهیه کرده و مجانی در اختیار بیماران قرار داده است. در حال حاضر خدمات مراقبت و درمان بیماران اچ ای وی در بیش از 100مرکز در سراسر ایران انجام می شود. همه پزشکان مراکز درمان و مراقبت از این بیماران دوره های باز آموزی را در مرکز تحقیقات ایدز ایران در بیمارستان امام خمینی(ره) آموزش می بینند.
**خدمات مراقبت و درمان اچ ای وی را در مقایسه با کشورهای همسایه مانند ترکیه چگونه ارزیابی می کنید؟
خدمات مراقبت و درمان بیماران اچ آی وی نسبت به کشورهای دور و بر ایران از همه جا بهتر است. به نظرم حتی این شرایط از ترکیه هم بهتر است. ترکیه فقط «نمایش درمان» دارد اما در ایران از همان ابتدای ورود ویروس ایدز تمام کارها روی اصول علمی انجام می شود. البته باید بگویم اداره ایدز و بیماری های واگیر وزارت بهداشت در این زمینه خیلی خوب عمل کرده است اما به تنهایی هیچ کاری از دستش بر نمی آید.
مصائب بیماران اچ ای وی در جامعه ما چیست؟ این بیماران ادعا می کنند حتی در پذیرش و بستری در بیمارستان ها برای عمل جراحی و درمانگاه ها مشکل دارند یا حتی اگر برخی از مراکز درمان یا یونیت های دندانپزشکی بدانند بیمار مثبت است پذیرش شان معمولاً بسختی صورت می گیرد.
بزرگ ترین مشکلات این بیماران انگ است. عدم آگاهی جامعه موجب ترس زیاد از این بیماران شده و به همین خاطر جامعه کاملاً آنها را طرد می کند. مردم نمی دانند زندگی کردن با فرد مبتلا به اچ ای وی مثبت و کار کردن باعث ابتلا به ویروس نمی شود و اچ آی وی تنها از طریق تماس جنسی یا خون وارد بدن شود. چون آگاهی وجود ندارد بنابراین انگ زده می شود و این بیماران طرد و منزوی می شوند. بیشترین مریض های من حتی به خانواده درجه یک شان نیز بیماری شان را نمی گویند. البته نبود برخی امکانات و تجهیزات پزشکی لازم در بیمارستان ها جهت جلوگیری از انتقال این بیماری به پزشک نیز مهم ترین علت عدم پذیرش بیماران مبتلا به HIV/AIDS در بیمارستان ها است.
**چرا حقوق این بیماران در مراکز درمانی رعایت نمی شود؟ اغلب این بیماران از رفتار کادر درمان در مراکز درمانی گلایه مند هستند؟
متأسفانه هنوز که هنوز است تبعیض در مراکز درمانی نسبت به این بیماران وجود دارد. در استرالیا قانون عدم تبعیض برای بیماران ایدز گذاشتند؛ یعنی هیچ کارفرمایی حق ندارد مریض اچ ای وی را از کار بیرون کند، هیچ پزشک و درمانگری در هر رده ای از نظام درمان حق ندارد مریض اچ ای وی را به خاطر بیماری اش پذیرش نکند. در عین حال پزشکان به خاطر سوگندی که یاد می کنند نمی توانند مریض ها را انتخابی درمان کنند اما متأسفانه گاهی به علت عدم آگاهی پزشک و تداوم آگاهی که نگرش منفی را به مثبت تبدیل کند موجب عدم پذیرش این بیماران در بخش خصوصی و دولتی می شود. انگ و بدنامی در ایدز باعث نابرابری و تبعیض و نهایتاً محرومیت از حقوق اجتماعی می شود و طرد شدن آنها از سوی مردم، محرومیت آنان از فعالیت های اجتماعی و کاری را به دنبال دارد. وزارت بهداشت قصد دارد در برنامه و استراتژی کشوری در 5 سال آینده بخش خصوصی را درگیر رسیدگی به ارائه سایر خدمات درمانی به بیماران مثبت کند.
**مراکز درمان خصوصی از این پیشنهاد وزارت بهداشت استقبال هم کردند؟
باید آگاهی پیدا کنند ولی هنوز وحشت از این بیماران وجود دارد. باید در جهت رفع تبعیض و آگاهی جامعه حرکت کرد. البته کادر درمان در صورت آگاهی از بیماری مبتلایان به اچ آی وی نسبت به افرادی که ایدز پنهان دارند، بهتر عمل می کنند.
همانطور که اشاره کردید گاهی حقوق بیمار اچ آی وی مثبت در مراکز درمانی رعایت نمی شود این نگرش البته در مورد سایر بیماران هم وجود دارد، یعنی چنانچه بیمار مبتلا به ایدز کنار سایر بیماران بستری شود موجب اعتراض دیگران خواهد شد.
بازهم تأکید می کنم این رفتارها ناشی از عدم آگاهی و نگرش منفی مردم است. بیماران اچ آی وی مثبت به هیچ وجه احتیاج به ایزوله کردن ندارند چون تنها از طریق تماس جنسی، خون و سرنگ مشترک ویروس انتقال پیدا می کند. بنابراین وقتی آگاهی ندارند، به جای آنکه با خود اچ آی وی مبارزه کنند با بیمار اچ ای وی مثبت مبارزه می کنند. این بیمار تنها زمانی ایزوله می شود که سل فعال ریه داشته باشد.
**فکر می کنم اگر خود بیماران در بین مردم حاضر شوند و در مورد بیماری شان صحبت کنند تأثیرش بیشتر خواهد بود؟
تأثیرش بیشتر است اما وقتی انگ است و حتی فامیل درجه یک بیمار هم نمی دانند مثبت است چه جوری در تلویزیون صحبت کند؟ تا وقتی این انگ مثل کشورهای غربی از بین نرود که برای شان مهم نیست کسی که کنارش کار می کند اچ ای وی مثبت است یا خیر؟ هیچ وقت این بیماران در مورد بیماری شان صحبت نمی کنند البته حق دارند چه بسا از محل زندگی شان طرد می شوند.
**الآن این تابو نسبت به بیماران بهتر نشده است؟
مگر کاری برای این بیماران شده که بهتر شود.
**در کل دنیا این انگ نسبت به بیماران اچ آی وی مثبت وجود دارد؟
در همه جای دنیا حتی کشورهای آفریقایی، اروپا، کشورهای غربی و اسکاندیناوی داشتن اچ ای وی حتی برای استخدام نیز مهم نیست اما اینجا برای استخدام فرم می دهند در حالی که غیر قانونی است. در دوره هفتم ریاست جمهوری نامه ای به همه اداره ها بخشنامه شد که اجازه ندارند بیماران اچ ای وی را بیرون کنند. اچ ای وی مثبت بودن حتی مانع اقامت در امریکا نمی شود. اما برخی کشورهای حوزه خلیج فارس مثل امارات و قطر اگر بیمار تبعه خارجی مبتلا به ایدز شود بیمار را اخراج می کنند. همیشه در جلسات سازمان بهداشت جهانی بر این مسأله تأکید دارم که نباید بیماران مثبت را اخراج کرد ولی کسانی که در آن نهاد تصمیم گیری می کنند سیستم برده داری دارند که رفتارشان کاملاً غیر بشری است اما ایران در رابطه با رفتار علمی و منطقی با بیماران اچ ای وی از برخی کشورها وضعیت بهتری دارد.
**همیشه بین آمار تخمینی مبتلایان به اچ آی وی و آمارهای رسمی وزارت بهداشت فاصله زیادی وجود دارد، شما علت نبود آمار واقعی از تعداد مبتلایان به ویروس ایدز را ناشی از چه چیزی می دانید؟
سیستم گزارش دهی و بیمار یابی.
**ضعف بیماریابی؟
بله. ضعف بیمار یابی ناشی از آگاهی نداشتن افرادی است که باید به ما مراجعه کنند. بیماری اچ ای وی «دوره پنجره» طولانی دارد بنابراین افراد باید به مراکز وزارت بهداشت مراجعه کنند و بعد از مشاوره آزمایش انجام دهند. این امکان هم به صورت رایگان در همه نقاط کشور وجود دارد اما اغلب افراد به خاطر انگ و ترس از اینکه مبادا بفهمند مثبت است در صورت داشتن رفتار پر خطر هم به مراکز آزمایش ایدز مراجعه نمی کنند که عمده نگرانی ما هم به همین خاطر است که نتوانستیم روند افزایش مبتلایان به ایدز را کنترل کنیم. اگرچه توانسته ایم آمار ایدز را در معتادان تزریقی کنترل کنیم اما در عوض مواد روان افزا موجب شیوع رفتارهای پر خطر جنسی شده است. الان وجود افرادی که چند شریک جنسی (مالتیپل پارتنر) دارند فوق العاده دردسر ساز شده است. از طرفی مبتلایان به ویروس ایدز یا سعی در پنهان کردن بیماری شان دارند یا اینکه خودشان هم نمی دانند مثبت هستند و بواسطه رفتارهای پر خطر جنسی ویروس را بین همه پخش می کنند.
**اجباری شدن آزمایش اچ آی وی پیش از ازدواج در پیشگیری از ابتلا شدن کسانی که از طریق همسرشان درگیر این بیماری می شوند، چه کمکی می کند؟
انجام آزمایش اچ آی وی پیش از زاد و ولد، استخدام، مهاجرت، شروع تحصیل و… نه به لحاظ فنی و نه اقتصادی هیچ توجیهی ندارد و در هیچ کشور دیگری تجربه مثبتی نداشته است. پیش از ازدواج آزمایشی به درد می خورد که منشأ ژنتیکی داشته باشد چرا که ممکن است ویروس ایدز هنگام تست اچ آی وی در دوره پنهان باشد. اینکه بخواهیم از همه زوجین تست اچ آی وی بگیریم، توجیه اقتصادی ندارد وهیچ جای دنیا نیز آزمایش اچ آی وی قبل از ازدواج اجباری نیست. مگر آزمایش اعتیاد چقدر توانست مشکل زوج ها را حل کند؟ اچ ای وی هم دقیقاً مثل آن است.
**خانم دکتر مرکز تحقیقات ایدز کشور پایش هایی هم داشته که در کدام شهرها تعداد مبتلایان ایدز بیشتر است. ؟
نه نداشته ایم. همه جا وجود دارد. در شهرهای پر جمعیت بالطبع این مسائل بیشتر است یعنی هیچ شهری مصون از این مسأله اجتماعی نیست.
**شما بارها نسبت به پخش ویروس ایدز از طریق کارگر های جنسی و رفتارهای پر خطر هشدار داده اید با این حال برخی شنیده ها حاکی از آن است، کارگرهای جنسی از کشور جمهوری آذربایجان وارد استان های شمال غربی شده و با بروز رفتارهای پر خطر جنسی به شیوع ایدز میان جوانان دامن زده اند؟
بله درست است. ببینید یک موقعی طبق روابط سیاسی، خانم ها از شوروی سابق می توانستند 48 ساعت وارد کشور شوند. مثلاً به عنوان تاجر از روسیه جنس می آوردند که اغلب شان «سکس ورکر» (کارگر جنسی)بودند. حتی با اکیپی برای بازدید به شهرهای مرزی رفته بودیم که عامل و خانه های خاصی داشتند و مردم صف می کشیدند. اعتیاد و اچ ای وی در آسیای میانه وحشتناک بالا می رود و دولت های شان اقدامی هم برای کنترل ایدز نمی کنند. نه امکاناتش را دارند و نه دانشش را و نه می خواهند برای این مسأله پول خرج کنند.
**شما به افزایش شیوع ایدز در آسیای میانه اشاره کردید. با توجه به افزایش مسافرت به کشورهای تایلند و مالزی و حتی آنتالیا بیمارانی هم مراجعه می کنند که در این کشورها آلوده به ویروس شده اند؟
در این کشورها شیوع ایدز خیلی زیاد است. البته در تایلند که کارگر جنسی هم زیاد است زمانی 4 درصد کل جامعه در معرض اپیدمی اچ آی وی بود ولی آموزش ها به اندازه ای است که آنها هم جاهای خاصی دارند. البته ما الان مریض هایی را داریم که در تایلند مبتلا شده اند. ببینید ممنوع کردن رفتن به این کشورها هیچ دردی را دوا نمی کند الان انتقال بیماری در داخل انجام می شود. تا وقتی که جوانان رفتار جنسی سالم را یاد نگیرند، هر جا هم بروند ممکن است مبتلا به ویروس اچ آی وی شوند.
**یعنی بی بند و باری و رفتارهای پر خطر جنسی در جامعه زیاد شده است؟
نمی توانم در سطح کل جامعه بگویم ولی در هر صورت رفتار پر خطر خیلی بیشتر از قبل در جوان ها وجود دارد. حالا اسمش را بی بند و باری نمی گذاریم بلکه عدم آگاهی از رابطه جنسی امن و انجام رابطه جنسی ناامن است که کاملاً وجود دارد. به نظر من به طرف کشورهایی که این مسأله برای شان مشکل ساز شده است، می رویم.
**احتمال خطر همپوشانی موج دوم و سوم ایدز در کشور تا چه حد جدی است؟
ببینید یک دوره ای برنامه کاهش آسیب فوق العاده خوب در ایران انجام شد که میزان اچ ای وی در معتادان تزریقی بسیار پایین آمد. اما مشکل اصلی در حال حاضر تمایل بیشتر جوانان به مواد روان افزا است. اغلب افراد نمی دانند روان افزا ها داروهای بسیار خطرناکی هستند که مغز را از کار می اندازند. حتی گاهی می بینیم روان افزاها را در آرایشگاه ها برای لاغری تبلیغ می کنند. یعنی آگاهی کامل در این موارد واقعاً وجود ندارد متأسفانه روز به روز هم تعداد و تنوع این مواد زیاد می شود و هم مصرف مواد محرک و روان افزا. چون هیچ کس فکر نمی کند این مواد عادت آور است و بسیار هم خطرناک هستند و اینها به خاطر تماس جنسی به طرز وحشتناکی موج ایدز را بالا خواهد برد. بازهم تأکید می کنم روان افزاها به طرزوحشتناکی موج ایدز را بالا می برند.
**این سؤال خیلی از مردم است که آیا بیماران مثبت می توانند فرزندان سالمی به دنیا بیاورند؟
امکان ازدواج و فرزندآوری بیمار مثبت و منفی وجود دارد. یعنی پس از شست و شو و ضد عفونی کردن اسپرم بیمار مبتلا به اچ آی وی می توان به روش آی وی اف، نطفه را در رحم مادر جایگزین کرد تا فرزند سالمی به دنیا بیاید. موارد زیادی داریم که زندگی طبیعی و نرمالی دارند. **این مقدار هزینه شست و شوی اسپرم و آی وی اف برای بیمار مثبت زیاد نیست؟
هزینه آی وی اف را بیمار پرداخت می کند و ضد عفونی اسپرم هم حدود یک میلیون و نیم است.
**به نظر می رسد کنترل و پیشگیری از ابتلا به ایدز در هفته ایدز در جامعه پر رنگ دیده می شود، قبل و بعد از آن برای پیشگیری و کنترل این بیماری چه کار هایی انجام می شود؟
مرکز تحقیقات ایدز بیمارستان امام خمینی(ره) سایتی راه اندازی کرده که پزشک عمومی به صورت شبانه روز و آنلاین افراد را از طریق گفت و گوی اینترنتی راهنمایی می کند. در حال حاضر از طریق تلفن همراه تبلیغ می کند اگر امکاناتش فراهم باشد ما هم حاضریم با ارسال اس ام اس جوانان را راهنمایی کنیم.
همچنین 660 عضو در باشگاه یاران مثبت آموزش دیده اند و تحت عنوان اطلاع رسانی همسان به افراد بیمار آگاهی های لازم را می دهند با این حال هیچ کسی جرأت ندارد به عنوان فرد اچ ای وی مثبت از راه ها و خطرات ابتلا به این ویروس در جامعه صحبت کند.

خبرگزاری ایرنا