چگونه فرزندانمان را از خطر اعتیاد برهانیم
گام های نخست
اولین گام مهم برای پیشگیری و كمك به فرزندان این است كه والدین ، خود به مواد مخدر معتاد نشوند . این مربوط به زمانی است كه پدر و مادر هنوز صاحب فرزندی نشده اند . موادی همچون نیكوتین و الكل بر روی جنین به ویژه در سه هفته نخست بارداری اثرات مخربی بر جای می گذارد . پژوهش ها حكایت از آن دارند نوزادانی كه از مادران معتاد به دنیا می آیند ممكن است در مراحل زندگی ، بیشتر در معرض خطر اعتیاد قرار گیرند. وانگهی كارشناسان د ر این مورد هم عقیده اند كه توجه مهرآمیز، در شكوفایی خود ارزشمندی، به طور همیشگی اهمیت دارد و كمبود آن دلیل عمده پناه بردن به دامن مواد مخدر است. بنابراین پیش از شروع دوران تحصیل باید رهنمودهای رفتاری خانوادگی چون درستی و شرافت ، انصاف ، عدالت ، احترام به دیگران و رعایت قانون را بنیان نهاد
نخستین درس ها
به محض این كه كودك شما به سنی رسید كه تا حدی خوب را از بد شناخت، به وی بفهمانید كه امكان دارد برخی فرآورده ها از آن جمله مواد شوینده و پاك كننده ها ، هوا پخش ها و داروها سمی باشند
دوران دبستان
بچه های پنج تا نه ساله از راه تجربه اندوزی چیز می آموزند . در چنین سنینی آنان قادرند از واقعیات به توهمات و خیالبافی پرداخته و باز به دنیای واقعی برگردند بی آنكه حتی تفاوت این دو را باز شناسند . به هر حال آنچه را كه می بینند برایشان كاملاً حقیقی و باورنكردنی است
عکس: یادگار افغان
Youngsters smoke marijuana joints during a march for the legalization of cannabis in Santiago, on May 5, 2012, as part of the 2012 Global Marijuana March which is being held in hundreds of cities worldwide. (photo: AFP/Martin Bernetti)
از نظر كودكان خردسال ، نه گفتار پدران و مادران ، بلكه كردارشان مهم است . چنانچه بچه ها سیگار كشیدن و میگساری پدر و مادر خود را ببینند ، به احتمال زیاد همین راه را در پیش می گیرند
گزینش های صحیح
حال زمان آن رسیده است كه به فرزندانتان درس تصمیم گیری مستقل و« دنباله رو نبودن » را بیاموزید
مادر نوجوانی می گوید : من می خواهم به بچه هایم بفهمانم صِرف این كه كسی به آنان می گوید كاری را انجام دهند دلیل بر درست بودن آن نیست اگر تردید دارند كه عملی صحیح است یا نه ، حتماً با فرد مطمئنی مشورت كنند
در سال های آخر دبستان بسیاری از بچه ها متوجه می شوند كه كدام یك از هم شاگردی هایشان به استعمال دخانیات ، مصرف مواد مخدر و می نوشی روی آورده اند
خطرات بو کشیدن
در سنین بین پنج تا نُه بچه ها با استنشاقی هایی ( بو كشیدنی ها ) سر و كار پیدا می كنند ؛ مانند هوا پخش های تحت فشار شامل رنگ ها ، افشانه های آشپزی یا چسب . در این سن آنها دوست دارند این قبیل مواد فرار را استنشاق كنند تا تغییر حالت را بیازمایند . این حقیقت كه ممكن است چنین لذتی زودگذر به آسیب دائمی مغز و بالاتر از آن به مرگ بینجامد ، به ذهن این خردسالان خطور نمی كند
یكی از مهمترین آموزش هایی كه پدر و مادرها می توانند در این سن به بچه ها بدهند این است كه چگونه جواب منفی دهند. كمك كنید تا فرزندانتان به جاهایی كه احتمالاً در آنجا ناچار به مصرف مواد مخدر می گردند نروند . اگر یك مهمانی در كار است حتماً بپرسید : چه كس دیگری دعوت شده است ؟ آیا پدر و مادر صاحب خانه درمنزل هستند ؟
مادری می گوید : آخرین چاره این است كه به فرزندانتان بگویید اگر مكان مورد نظر را دل آزار و زجر آور تشخیص دادند فوراً آنجا را ترك كنند . وی خاطر نشان می سازد من به فرزندم گوشزد می كنم : اگر در آبریزگاه ( دستشویی ) بوی ماری جوانا یا حشیش و بَنگ به دماغت خورد فوری به دستشویی دیگر برو . به فرزندانتان توضیح دهید كه مواد مخدر چه ضررهایی دارند. . در آغاز دوران نوجوانی ، بچه ها به طور روزافزونی به فیلم های تلویزیونی و مملو از تصاویر مواد مخدر و استعمال مشروبات الكلی روی می آورند
مثلا” وقتی كه با تمام اعضای خانواده جلوی تلویزیون نشسته ویك برنامه مبارزه با مواد مخدر را تماشا می كنید ، این « لحظه حساس » را سكوی پرتابی بدانید . شما می توانید بلافاصله در باره مضرات مواد مخدر و … با بچه ها سخن بگویید تا جایی كه نه آنان را تحت فشار قرار دهید و نه تهدیدشان كنید . پیام خود را كوتاه و نه موعظه وار به گوششان برسانید ولی بدانید كه انجام پیاپی این عمل ناشدنی است
راستی شما راجع به اعتیاد چگونه با فرزندانتان صحبت می كنید؟ بهتر است از هر جا كه می توانید آغاز كنید و از این كه گاه به حرف هایتان توجه نمی كنند ، آزرده خاطر نگردید . مفهوم یك مورد را كاملاً روشن سازید و بر این موضوع شدیداً تأكید كنید كه اعتیاد خطرناك است و شما نمی خواهید فرزندانتان به دام آن گرفتار شوند
دوره راهنمایی
این دوران شاید آسیب پذیرترین عهد زندگی نوجوانان باشد كه طی آن فشار روانی با انتقام جویی و كینه ورزی توأم می گردد . آنان موهایشان را بلند می كنند یا ممكن است از ته بتراشند . لباس های عجیب و غریب می پوشند . به موسیقی تند و پرسر و صدا گوش می دهند و هورمون های جنسی شان غلیان می كنند . بچه های در این سن وسال راجع به همه چیز كنجكاوند و مایلند هر چیزی كه آنان را به اصطلاح بی خیال می كند امتحان نمایند
برای پدران و مادران حیاتی است كه تمام راه های ارتباطی را باز نگه دارند . اكثر اوقات كه پدر ومادر سرگرم استراحت هستند خیال می كنند كه بچه ها به كار خویش مشغولند لیكن نمی دانند كه امكان دارد این آزادی به فاجعه بدل گردد. والدین عزیز : سال اول دوران راهنمایی را همچون دوره كودكستان بپندارید . كیف مدرسه بچه ها را بازبینی كنید. بخواهید تكالیفشان را به شما نشان دهند . بگذارید به طور شایسته مسئولیت های مدرسه جدید خود را بپذیرند
اكثر آموزگاران مجرب عقیده دارند كه اگر می خواهید نوجوانان در این دوره در برابر فشارهای روانی و وسوسه های پیرامونشان پایداری كنند باید “مجهز به اطلاعات باشند” نه “ترسو”. متأسفانه بیشتر پیام هایی كه به نوجوانان داده می شود به قصد ترساندن آنهاست ” اگر مشروب بخوری به الكل معتاد می شوی ، هر كس كه مواد مخدر مصرف می كند آدم نابابی است و… در این صورت تصور كنید چنانچه آنان با شخصی از آشنایان برخورد كنند كه فرضاً در مهمانی كمی حشیش ، ماری جوانا و یا غیره می كشد و یا بازیكن بسكتبال مشروب خواری را ببینند كه درعین حال خوب بازی می كند آن وقت چه خواهد شد ؟ این ضد و نقیض گویی ها باعث می شود كه آنها دچار تردید گردند. نوجوانی می گفت : بعد از استعمال ماری جوانا در یك مهمانی به خانه برگشتم ، پدر و مادرم به حالم پی بردند و گفتند تو به زودی معتاد شده و خواهی مرد. آنها اطلاعی از مواد مخدر نداشتند و بی آن كه بخواهند از این موضوع آگاه شوند به بحث خاتمه داده بودند . امروزه اطلاعات اغلب بچه ها در باره مواد مخدر بیش از پدران و مادران است
پدر و مادر باید بررسی خویشتن را انجام داده و اطلاعات صحیحی در زمینه مواد مخدر به اطلاع بچه ها برسانند. این اندرز را بی درنگ آویزه گوش خود كنید: گفت و گو درباره خطرات دراز مدت بهداشتی با نوجوانانی كه در دوره راهنمایی تحصیل می كنند ، اثر چندانی ندارد . دلخوشی بچه ها در چنین دوره ای این است كه در نظر همسالان خود خوب جلوه كنند . به آنان خاطر نشان سازید كه سیگار كشیدن به بدبویی دهان و زردی انگشتان می انجامد . یا این كه اگر می گساری كنند ، احتمالاً مریض شده و مطرود دوستانشان می گردند
ابسیاری از جوانانی كه از مواد مخدر استفاده می كنند صرفاً به این خاطر است كه دوستانشان تن به این كار می دهند . برای این كه توانایی فرزندتان از لحاظ مقاومت و زیر بار اعتیاد نرفتن استحكام یابد ، معاشران او و پدر و مادرشان را بشناسید و رفت و آمدهای وی را زیر نظر داشته باشید . سوق دادن بچه ها به مسیر مناسب، همیشه كار آسانی نیست بازداشتن آنان از معاشرت با دوستی « ناباب » ممكن است فقط به اصرار بیشترشان به ادامه دوستی منتهی گردد توصیه من این است كه دوستانشان را عاقلانه انتخاب كنند
سرگرم و مشغول بودن
بر حسب پژوهش های به عمل آمده ، نوجوانانی كه از احوالشان غافل مانده ایم و یا دست به كاری نمی زنند، به احتمال زیاد به دامن مشروبات الكی و مواد مخدر پناه می برند . فرزندانتان را سرگرم كنید و به قول یكی از مربیان : اگر شما فرزندانتان را به كاری مشغول نكنید. آنها گرفتارتان می كنند. بر پدران و مادرانی كه فرزند دانش آموز در دوره راهنمایی تحصیلی دارند واجب است كه برنامه فعالیت های فوق برنامه و روزمره برای فرزندانشان تنظیم كنند و از این راه حس مسئولیت پذیری آنها را استحكام بخشند
نتحقیقات بیست ساله علمی نشان داده است كه دخالت مستقیم پدر و مادر در زندگی فرزندانشان مهمترین عامل حمایتی آنها به شمار رفته و در باز داشتن آنان از سقوط در دام اعتیاد مؤثر است. مادری می گوید : پدر و مادر نه “كلید” بلكه “شاه كلیدند”. اینان باید از هرگونه دگرگونی به ویژه دگرگونی روانی و رفتاری فرزندان خود با خبر باشند. از این رو توصیه می كنیم كه پدر و مادر مرتباً با اولیای مدرسه تماس داشته و از وضع آنها آگاه گردند
در این دوره فشارهای روانی همچنان پابرجا هستند . نخستین اولویت برای جوان ، پذیرفته شدن در دسته ها و گروه های جوانان است . هرچند حساسیت ایشان نسبت به دوران نوجوانی اندكی كاهش یافته ، ولی تمایل به می گساری و مواد مخدر در این مرحله فزون تر می گردد؛ خاصه زمانی كه موفق به دریافت گواهینامه رانندگی خود می شوند . در این سن باید به آنان گوشزد كرد به همان اندازه كه مشروبات الكلی و مواد مخدر برای بدنشان ضرر دارد ، ممكن است وادارشان سازد به اموری دست بزنند كه به همان اندازه می تواند زیانبار باشد . پرسش مهمی كه با پاره ای از پدر و مادرها مطرح می شود این است كه چنانچه من قبلاً در جوانی سیگار می كشیدم و یا به موادی از این قبیل روی می آوردم ، حالا اگر فرزندمان بفهمد چه می شود ؟ مناسب ترین پاسخ این است كه عین حقیقت را بگویید و شرح دهید كه در جوانی مرتكب اشتباهی شده بودید. احتمال دارد نسبت به بازگو كردن مسائل خودتان دورویی كرده و واقعیت را بیان نكنید. لیكن نباید در مورد بچه ها چنین عملی را انجام دهید
صریح باشید
اطمینان حاصل نمایید كه فرزندتان با قواعد و قوانین آشنایی دارد و می داند كه اگر قوانین، نادیده گرفته شوند چه پیامدهایی حاصل می گردد؟
ثابت قدم باشید
جوا ب منفی دادن ، همیشه كار ساده ای نیست نه برای پدر و مادر و نه برای جوانان ؛ ولی در مواردی كه پاسخ شما مثبت نیست ، صراحت آن را بیان كنید وقتی قانون و قاعده ای نقض می شود ، مجازاتی بیش از حد مقرر، در نظر نگیرید و بدانید تنبیه و مجازات ، آن زمان اثربخش است كه با تخلّفِ صورت گرفته هماهنگ باشد
گوش فرا دهید
سعی كنید كه در گفت و گو فقط خودتان سخنگو نباشید ، بلكه به سخنان جوانان خوب گوش بسپارید و به اصطلاح برای حرف های آنان شنونده خوبی باشید . در این صورت خواهید توانست از میان صحبت ها ، به نظراتشان پی ببرید . آموزشگاه ، جامعه ، نیروی انتظامی و انجمن های مبارزه با مواد مخدر همگی می كوشند جوانان را از استعمال مواد مخدر دور سازند اما هیچ كدام از آنها قادر نیستند جای خالی خانواده را پر كنند . مسئولیت پدر و ماد ر از این بابت بس خطیر است . نظر كارشناسان این است كه چنانچه فردی در دوران جوانی به سوی اعتیاد كشانده نشود ، در سنین میانسالی به این سو حركت نخواهد كرد
با فرزندانتان صحبت و گفت و گو کنید ، به سخنانشان گوش فرا دهید، اصول ارزشی را برایشان توصیف کنید و به خاطر بسپارید که آنان از شما تقلید می کنند
. حمایت و عشق شما به آنان احساس « خود ارزشمندی » می دهد . آنها را سرگرم سازید و در مورد زندگی شان مسئول باشید و تا سر حد امكان بر میزان دانستنی های خویش در باره مواد مخدر بیفزایید ؛ نگذارید سكوت شما علامت رضا باشد
:عوامل موثر در شروع مصرف مواد
فشار گروه هم سن و سال ( دوستان) : یکی از مهمترین عوامل در شروع مصرف می باشد. افراد مصرف کننده برای اینکه رفتار خود را تاکید کنند، سعی می کنند دوستان خود را وادار به همراهی نمایند. فرد برای اینکه از جمع دوستان طرد نشود ( یک ترس ناخودآگاه ) و نیاز تعلق به جمع را ارضاء نماید، نمی تواند در مقابل اصرار دوستان مقاومت نماید. فرد باید برای رد چنین پیشنهاد هایی همیشه آماده باشد
ارضای کنجکاوی : گروهی از افراد ممکن است درباره دانستن مطالبی راجع به مواد کنجکاو باشند و همین علت در شروع مصرف مواد نقش داشته باشد. بهترین راه برای دانستن مطالب در خصوص این مواد مطالعه کتاب ، پایگاه های اطلاع رسانی الکترونیک ( اینترنت) و مراجعه به سازمان های مرتبط ، مثل سازمان بهزیستی می باشد
نا آگاهی از خطرات ناشی از مصرف : بعضی افراد آگاهی لازم را ندارند و درک آنها از احتمال خطرات ناشی از مصرف کمتر از واقعیت است . بنابراین امکان مبادرت به مصرف مواد در آنها افزایش می یابد
مقابله با استرس ، احساس بزرگی ، احساس تعلق و ریسک کردن : این عوامل به تنهایی یا در یک همبستگی با یکدیگر ممکن است فرد را در معرض خطر مصرف قرار دهند
در نهایت ، فردی که برای فرار از مشکلات راه غلط را انتخاب می کند، فکر می کند با مصرف مواد فرد بزرگی می شود؛ از طرد شدن توسط گروه دوستان هراس دارد و نمی تواند خطرات چنین ریسکی را برآورد کند؛ ممکن است به سمت مصرف مواد سوق داده شود
:عوامل موثر در باقی ماندن
به تدریج ، فرد به مصرف مواد وابسته می گردد. عواطف ، علایق ، تجارب و نگرش های فرد به علت مصرف مواد تغییر می کند. در ارتباط خود با دیگران دچار مشکل می شود و نمی تواند علت این مشکلات و مشکلات دیگر ایجاد شده به علت مصرف مواد را ببیند. کماکان اعتیاد خود را انکار می کند و حتی به صورت هذیانی ( باور غیر ممکن ) معتقد است که توانایی کنترل مصرف خود را دارد. به دنبال آن دوستان خود را از دست می دهد و با خانواده اش مشکلات زیادی می گردد؛ در کار تحصیل ناموفق می شود و احساس تنهایی و انزوا کرده و فشار عاطفی شدیدی را تحمل می کند در یک چرخه معیوب، مجددا برای حفظ دوستان جدید ( دوستان مصرف کننده مواد ) و فرار از مشکلات ایجاد شده ، بیشتر در دام گرفتار شده و اصرار به باقی ماندن در این حالت را دارد
نهایت کار ( نتایج گرفتاری در چرخه معیوب مصرف مواد
فرد در دام اعتیاد گرفتار شده و از خانواده و دوستان قدیمی طرد شده است . در کار و تحصیل ناموفق بوده و هزینه های زیادی را برای مصرف مواد صرف می کند. مصرف مواد باعث ایجاد بیماری در وی می گردد و شاید نیاز به بستری در بیمارستان نیز پیدا کند . به علت مشکلات ناشی از مصرف مواد و هزینه های آن ، دچار مشکلات قانونی می گردد و حتی زندان هم دور از انتظار نیست . پیامد نهایی گرفتاری در چنین مسیری می تواند حتی به مرگ نیز بیانجامد
عوامل محافظت کننده در مقابل اعتیاد
عوامل فردی: صفات مثبت شخصیتی، داشتن مهارت، باورها و ارزش ها، موفقیت ها
عوامل شخصیتی: داشتن اعتماد به نفس بالا و مهارتهای اجتماعی ، علاوه بر کاهش استرس های محیطی ناشی از ارتباط با دیگران باعث توانایی مقاومت در مقابل خواسته های خلاف دیگران و اصرار دوستان برای مصرف می شود. همچنین مهارتهای انطباقی موجب می شود که فرد هنگام برخورد با استرس برای حل مشکلات و تطابق با آن شیوه های مناسبی استفاده نماید
باورها و ارزش ها: اعتقادات و باورهای راسخ دینی و مذهبی ، فرد را در مقابل مصرف مواد محافظت می کند . نگرش منفی به مواد ، شامل باور به اعتیاد آور بودن و اثرات تخریبی مواد ، احتمال مصرف آن را کاهش می دهد
موفقیت ها: موفقیت های تحصیلی ، شغلی و اجتماعی با افزایش اعتماد به نفس ، ایجاد ثبات و هدفمندی در مسیر زندگی و کسب حمایت های لازم ، فرد را از خطر مواد مخدر حفاظت می نماید
عوامل محیطی و اجتماعی : خانواده سالم و همبسته ، حمایت کافی اطرافیان ، ضد ارزش بودن مصرف مواد ، دسترسی به خدمات حمایتی – مشاوره ای و درمانی ، عدم دسترسی به مواد
داشتن خانواده سالم و همبسته: پیوند و تعامل مثبت بین فرد و والدین از سنین کودکی موجب ارضای نیازهای عاطفی روانی کودک می شود. این افراد با تجربه روابط منطقی و قابل پیش بینی ، کمتر دچار انحرافات شخصیتی می شوند و مهارتهای گوناگونی را که لازمه برقراری روابط سالم بین فردی و اجتماعی است می آموزند و با داشتن حس تعلق و وابستگی، کمتر احساس تنهایی و انزوا نموده به دامن اعتیاد کشیده نمی شوند
ü هشیاری و حمایت خانواده ، مدرسه و اطرافیان : هشیاری و آگاهیوالدین از خطر مصرف مواد مخدر و احتمال اعتیاد فرزندان ، کنترل و مراقبت کافی و تامین حمایت و راهنمایی لازم از طرف خانواده ، مدرسه ، اطرافیان و دوستان سالم و صمیمی، به هنگام نیاز ، احتمال مصرف مواد و یا سوء مصرف و اعتیاد را کاهش می دهد
ü ضد ارزش بودن مصرف مواد : در محیط ها و جوامعی که به وضوح هرگونه مصرف مواد نهی می شود و اعتبار موقعیت فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی افراد مصرف کننده تنزل می یابد، نگرش منفی افراد به مواد به کاهش شیوع اعتیاد می انجامد
دسترسی به خدمات : دسترسی به خدمات حمایتی ( هنگام بروز مشکلاتی مانند بی سرپرستی و از دست دادن شغل )، خدمات مشاوره ای ( هنگام بروز مشکلات عاطفی یا اتخاذ تصمیمات مهم ) و خدمات درمانی ( برای بیمارانی که تمایل به ترک اعتیاد دارند ) موجب می شود تا عوامل مخاطره آمیزی که فرد ممکن است در طی زندگی با آنها روبرو شود ، تشدید نشوند
عدم دسترسی به مواد: هر قدر مواد در محیط زندگی فرد نایاب تر و یا گرا نتر باشد احتمال مواجه و مصرف کاهش می یابد
:عوارض مصرف طولانی مدت مواد بر سلامت فرد ، خانواده و جامعه
مصرف طولانی مدت مواد موجب اختلال در بهداشت و سلامت جسمی و روانی فرد می شود که با بروز بسیاری از بیماریهای مزمن و خطرناک همراه است. به علاوه از آنجا که اعتیاد بیشتر به هنگام ایجاد و ساخت خانواده و در ارزشمند ترین سال های زندگی ، از نظر میزان کارآیی ، رخ می دهد ، مشکلات رفتاری ناشی از اعتیاد بیشترین تاثیر را بر زندگی خانوادگی و شغلی فرد می گذارد. مواد مخدر تنها بر مصرف کننده آسیب نمی رساند بلکه به هر کس که با آن در تماس باشد آسیب می رساند ؛ و زمانی که تعداد معتادان فراتر از حد قابل جبران باشد ، جامعه صدمه می بیند . اعتیاد خسارات و هزینه های بسیاری را به جامعه تحمیل می کند . بنابراین عوارض ناشی از اعتیاد شامل عوارض فردی ، خانوادگی ، شغلی ، اجتماعی و اقتصادی می باشد
: عوارض اعتیاد بر سلامت جسمی و روانی فرد
کاهش وزن ، سوء تغذیه ، اختلالات گوارشی متعدد، آسیب های عضلانی ، اختلالات کبدی و کلیوی ، عفونت های خطرناک ( ایدز ، هپاتیت ، کزاز )، بیماریهای مزمن تنفسی ، اختلالات قلبی – عروقی ، سکته های قلبی و مغزی ، آتروفی مغزی، ناتوانی جنسی و عقیمی ، اختلال خواب ، افسردگی ، اختلالات روانی شدید و پایدار
: عوارض خانوادگی
خشونت در خانواده شامل کودک آزاری و همسر آزاری ، غفلت از فرزندان ، مشکلات تحصیلی ، اختلالات روانی و خود کشی فرزندان ، نابسامانی و آشفتگی خانواده ، محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده ، افت سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده ، بی کفایتی در سرپرستی خانواده ، طلاق
: عوارض شغلی
افت اعتبار فردی و موقعیت شغلی، سوانح و حوادث حین کار ، غیبت از کار ، کاهش کارایی ، اخراج و بیکاری
: عوارض اقتصادی
خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش نیروی مصرف کننده جامعه ، هزینه های تحمیل شده به نیروهای انتظامی و جمع آوری امکانات لازم برای مبارزه با جرایم مستقیم و غیر مستقیم ناشی از مواد مخدر ، صرف وقت دادگاه ها و نیروهای قضایی، هزینه نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادان در زندان ها ، هزینه مراکز بازپروری و درمانگاه های ترک اعتیاد، هزینه ها و خسارات ناشی از مراقبت های بهداشتی ثانویه شامل بیمارستانها و درمانگاهها
: عوارض اجتماعی
ضعف پای بندی به اصول اخلاقی و مذهبی ، انواع جرایم مثل سرقت ، فحشا، خشونت ، تجاوز و قتل، افزایش مشاغل کاذب و بیکاری ، بی خانمی و فقر
:مهارت های ترک اعتیاد
:چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنیم
انسان ها همواره نیازمند ارتباط با دیگران می باشند. انسان موجودی اجتماعی است و از دیر باز به دنبال برقراری ارتباط بوده است . ابتدا با دود ، سپس با زبان تصویر و در ادامه زبان ( کلام ) به وجود آمده است . عصر حاضر عصر ارتباطات نام گرفته است که نشان دهنده ، اهمیت روز افزون ارتباط است . ما روزانه 75 درصد اوقات خود را در ارتباط و تماس با دیگران می گذرانیم و به همین دلیل کیفیت زندگی ما وابسته به کیفیت روابط ما با دیگران است
روابط سالم و صمیمی با انسان های دیگران باعث ایجاد آرامش ، آسایش خیال و اعتماد می گردد. زندگی هر شخصی خواه ناخواه دچار مشکلات می گردد و دوره هایی سخت را برای او پیش می آورد . می توان به هنگام مواجهه با شرایط سخت با داشتن دوستان صمیمی ، خانواده ای گرم و آشنایان دلسوز از بار مشکلات کاست و راه حل هایی برای مشکلات پیدا نمود . پیوندها ، روابط و معاشرت های اجتماعی مانند سپری در برابر ناملایمات از انسان دفاع می کند و او را در برابر گرفتار شدن به اعتیاد حمایت می کند . برای اینکه بتوان از این مواهب بهره مند شد بایستی مهارت هایی را کسب نمود ؛ البته باید توجه داشت مهارت های ارتباطی بر اساس آداب و رسوم و فرهنگ هر جامعه باید در نظر گرفته شود. برای فراگیریاین مهارتها تمرین عملی بسیار حائز اهمیت است ؛ این مهارت را بهتر است نوجوانان و جوانان فرا گیرند و آنها را برای بکار بستن تمرین کنند
:مهارت های اصلی ارتباط با دیگران
:در این قسمت چند نکته که برای بر قراری ارتباط موثر هستند ، بیان می شود
به چشمان مخاطب نگاه کنید. نگاه کردن به فرد مخاطب شما هنگام صحبت ، باعث ایجاد حس صمیمیت می گردد
از لحن مناسب استفاده کنید. لحن محبت آمیز و مناسب ، افراد را به برقراری ارتباط شفاف تر و بهتر ترغیب می کند ، سعی کنید با صدای آرام و کلمات شمرده صحبت کنید
در شروع مکالمه پیشقدم شوید . گاهی برای ایجاد یک ارتباط مناسب با دیگران ، لازم است که پیشقدم شویم . یک هم صحبت پیدا کنید و مکالمه را شروع کنید تا زمینه را برای شروع ارتباط اجتماعی آماده کنید
به گوینده نگاه کنید و کاملا به او توجه داشته باشید. سعی کنید به صحبت های طرف مقابلتان گوش دهید. گوش دادن، به معنی شنیدن نمی باشد . شما در گوش دادن به صحبت ، آگاهانه و با توجه و بدون اینکه به کاری دیگری مشغول باشید، به سخنان مخاطب گوش می دهید
درباره مسائل مشترک صحبت کنید . وقتی با دیگران ارتباط برقرار می کنید، سعی کنید که صحبت های شما شفاف و روشن باشد و در عین حال ، تلاش کنید که درباره مسایل و احساسات مشترک صحبت کنید تا به نقاط اشتراک و تشابهات دست یابید
سخن طرف مقابل را قطع نکنید. بی جهت سخن گوینده را قطع نکنید . برای پاسخ دادن منتظر تمام شدن مطلب مخاطب باشید. به دیگران هم اجازه صحبت کردن بدهید. در برقراری ارتباط با سایرین، باید بکوشید صحبت دو طرفه باشد و به عبارت دیگر نوبت را در رد و بدل کردن صحبت رعایت کنید تا حس خوشایندی برای پایه ریزی یک ارتباط مستحکم فراهم گردد. از سوال استفاده کنید . با مطرح کردن سوالات واضح در صحبت هایتان ، به مخاطب خود انگیزه تداوم این ارتباط و فرصت دادن پاسخ مورد نظر را بدهید
:مهارت های سازگاری با دیگران
:در این بخش چند روش برای اینکه بتوانید در رابطه ایجاد شده با دیگران پایدار بمانید و سازگاری شما با سایرین افزایش یابد ، مطرح می شود
واژه های مودبانه به کار برید. سعی کنید از کلمات مناسب در زمان مناسب استفاده کنید
همدلی و همکاری داشته باشید. در انجام کارهای دسته جمعی با دیگران همکاری نمایید. همکاری احساس همدلی و نزدیکی بین افراد به وجود می آورد . سعی کنید ، عقاید ، باورها و احساس دیگران را درک کنید ( همدلی ) تا دیگران هم شما را با تمام ویژگی ها و خصلت ها بپذیرند
پایبند اصول مشخص باشید . در ارتباط تان با دیگران از اصول و قواعد مشخص پیروی کنید
به دیگران کمک کنید. در انجام کارهای مفید به دیگران یاری برسانید و اطمینان داشته باشید که موثر بوده و جبران خواهد شد
:مهارت های دوست یابی
یکی دیگر از حیطه هایی که مهارت شما در آن در برابر برقراری ارتباط اهمیت دارد ، دوست یابی است . برای اینکه دوستان مناسب پیدا کنید علاوه بر این روش ها ، لازم است در انتخاب دوستان نیز دقت کنید. به ظاهر خود اهمیت دهید ظاهر آراسته ، تمیز و مرتب باعث ترغیب دیگران در برقراری ارتباط با شما خواهد شد و موجب می شود که بهتر پذیرفته شوید
لبخند را فراموش نکنید. لبخند زدن روشی کم هزینه و پر سود برای جلب دیگران است. لبخند شما باعث می گردد که دیگران نیز با شما به راحتی ارتباط برقرار کنند
پیشقدم شوید. در ایجاد رابطه دوستانه با فرد مناسب ، شما شروع کننده باشید
محبت خود را اظهار نمایید. بیان جملات محبت آمیز و انتقال حس مثبت شما به دیگران در ایجاد تحکیم روابط نقش دارد
اظهار وجود و ارتباط سالم
:در یک ارتباط موثر سالم فرد باید بتواند اظهار وجود نماید. منظور از اظهار وجود این است که شخص بتواند
تقاضاهای نامعقول را رد کند
احساسات مثبت دیگران را جلب نماید
درخواست های خود را مطرح کند
گفتگو ها را شروع ، ادامه و خاتمه دهد
در واقع اظهار وجود رفتاری است که فرد را قادر می سازد منافع خود را تشخیص دهد و بر اساس آن عمل نماید . بدون اضطراب جدی ، بر حق خود پافشاری کند و احساسات واقعی خود را صادقانه بیان نماید و با در نظر گرفتن حقوق دیگران ( بدون پایمال کردن حقوق دیگران) حق خود را مطالبه کرده و بگیرد
چگونه با مشکلات و مسایل خود برخورد کنیم؟
هر روز مشکلاتی به وجود می آید که باید آنها را حل کرد. این وضعیت از کودکی شروع می گردد و هر چه بزرگتر می گردد و هر چه بزرگتر می شویم، مسایل بیشتری برای ما ایجاد می گردد که ناچار به مواجهه با آن هستیم . مشکلات و مسایل اجتناب نا پذیرند و باید بدانیم که برای همه ، مشکلات وجود دارد . آنچه اهمیت دارد نحوه برخورد ما با مشکلات است . بعضی در برابر مشکلات آشفته ، ناراحت و پر خاشگر می شوند و چه بسا زمینه هایی برای مشکلاتی نظیر مصرف مواد مخدر نیز برای آنها ایجاد گردد. در مقابل ، عده ای سخت ترین مشکلات را پشت سر می گذارند و با تجربه تر نیز می شوند
چگونه مشکلات را حل کنیم ؟
:نکات زیر را به خاطر بسپاریم : این واقعیت ها کمک می کند با مشکلات بهتر روبرو شد
وجود مشکلات در زندگی طبیعی است از آن فرار نکنیم ؛
وجود مشکلات دلیل بی کفایتی فرد نیست ، بنابراین نباید خود را سرزنش نمود؛
نباید عجله کرد . پیدا کردن راه حل مناسب ممکن است وقت گیر باشد؛
نباید در مقابل مشکلات نا امید شد ، همیشه راهی وجود دارد حتی اگر راه اول به نتیجه نرسد؛
علت اینکه عده ای در مواجهه با مشکلات دچار آشفتگی و ناراحتی می شوند ، این است که نمی توانند برای مشکلات خود راه حل مناسبی بیابند . حل موفقیت آمیز مسایل به اعتماد به نفس بیشتر ، آرامش و روحیه بهتر می انجامد
:در مواجهه با مشکل برای حل مسئله مراحل زیر را به کار برید
مرحله اول : نسبت به مسئله یک جهت گیری کلی بکنید. در ذهن خود واقعیت ” وجود مشکلات برای همه ” را مرور کنید و فراموش نکنید که مشکل لازمه زندگی طبیعی است . تصمیم بگیرید و بگویید که مشکل را حل می کنید . سعی کنید آرام باشید ( آرامش ذهنی ) و فراموش نکنید که مشکل برای همه پیش می آید و برای شما هم پیش آمده است. اکنون ذهن شما آماده حل مشکل است
مرحله دوم : مشکل را کاملا شناسایی کنید. در مورد مشکل خوب فکر کنید و مشکل را کاملا مشخص کنید . عوامل موثر در ایجاد آن و زمان شروع آن را به خاطر آورید. عواملی که باعث ایجاد مشکل شده است را تعیین کنید . عوامل موثر در ایجاد مشکل را بررسی کنید
مرحله سوم: راه حل های مختلف را پیدا کنید. در شرایط آرام ، به ذهن خود اجازه فکر کردن بدهید . مشکل ، عوامل آن و ارتباط بین آنها را در یک مجموعه در نظر بگیرید . هر راه حل که به ذهنتان می رسد ( چه خوب ، چه بد ) را یادداشت کنید. در پایان این مرحله شما باید لیستی از راه حل های مشکل را در اختیار داشته باشید
مرحله چهارم: راه حل ها را ارزیابی کنید. لیست راه حل های که دارید را بررسی و نتایج حاصل از انتخاب هر راه حل را در نظر بگیرید . ببینید هر راه حل برای شما و دیگران چه منافع و زیان هایی در پی دارد. راه حل های بی فایده و مضر را کنار گذاشته و بهترین راه حل را انتخاب کنید. اکثرا در این بررسی راه حل مناسب در ذهن شما جرقه خواهد زد
مرحله پنجم: راه حل را بکار برید. اکنون راه حل انتخاب شده را به کار برید، دقت کنید راه حل تان را به درستی اجرا نمایید
مرحله ششم: نتایج را بررسی کنید. اگر مشکل شما حل شده است ، پس راه حل مناسبی انتخاب کرده اید . چنانچه مشکل برطرف نشده است ، از راه حل دیگری استفاده کنید . در صورت لزوم روش حل مسئله را مجددا انجام دهید
آنچه باید در این قسمت یاد آور شویم این است که مهارت حل مسئله به شما می آموزد که چگونه فکر کنید ، نه اینکه به چه مسئله ای فکر کنید . سعی کنید در این قسمت یک مسئله را مطرح کرده و این مراحل را روی آن پیاده کنید . با انجام تمرین در زندگی روزمره خود ، به تدریج مهارت کافی در حل مسئله پیدا خواهید کرد و در صورت بروز مشکلات برای شما ، کمتر ایجاد ناراحتی و اضطراب می شود
گاهی مشکلاتی پیش می آید که راه حل های کاملی برای آن وجود ندارد و نمی توان آنها را کاملا حل نمود. فردی که عزیزی را از دست داده یا در یک حادثه موقع کار ، نابینا شده است مشکل کاملا قابل حلی ندارد ولی باید با آن مقابله کند
منظور ما از مقابله ، یک سری فعالیت ها است که برای کاهش ، برطرف کردن و قابل تحمل ساختن مشکلات و ناراحتی های حاصل از مشکل به کار برده می شود و صورت های مختلف دارد. گاهی روش احساسی استفاده می شود که فرد با اطرافیان خود درد دل می کند.، به مراسم مذهبی می رود گریه و بی قراری می کند و یا به تسکین خود می پردازد. گاهی از روش عاقلانه استفاده می گردد و فرد با در نظر گرفتن واقعیت ها ، مطالعه و برنامه ریزی برای کاهش اثر مشکل ، راه حل هایی می یابد. این دو روش به جای خود به تنهایی و یا با ترکیب با هم ( بسته به نوع و شدت مسئله ) منطقی می باشند. یک روش نامناسب و غیر منطقی ، روش رویارویی ناساز گارانه است . در این روش فرد از راه های نامعقول و غیر منطقی برای کاهش ناراحتی خود استفاده می کند . فریاد زدن بر سر افراد خانواده ، شکستن وسایل و پناه بردن به خرافات ، از آن دسته واکنش ها می باشند. یکی از خطرناک ترین روش های رویارویی ناسازگارانه ، پناه بردن به مصرف مواد است. بنابراین آشنایی با مهارت های مقابله با مشکلات و مهارت های حل مسئله برای همه افراد مفید خواهد بود
چگونه بگوییم ” نه”
همه ما روزی به دنیا آمده ایم ، به تدریج رشد کرده ایم و با حمایت والدین یا دیگر افراد بزرگ شده ایم. همه زمانی را به یاد می آوریم که برای دستیابی به نیازهای خود ، به دیگران متکی بوده ایم، به کمک دیگران غذا می خوردیم ، برای رفتن به مدرسه نیاز به همراهی داشتیم . والدین در انجام هر کاری مراقب ما بودند و بسیاری از تصمیمات ما را تایید یا رد می کردند . اما پس از طی شدن دوران کودکی که فرد تکامل بیشتری می یابد به تدریج تمام این وظایف را خود به عهده می گیرد . خودش تصمیم می گیرد و کارهایش را انجام می دهد . در بسیاری از موارد کسی مراقب او نیست . دوستانش را خودش انتخاب می کند و در بسیاری از موارد تنها تصمیم گیرنده است . بنابراین چون خود مسئول مراقبت از خود است ، مسئول است که در مواقع مورد نیاز بگوید ” نه”
مواردی به وجود می آید که دیگران ( دوستان، آشنایان و …) شما نوجوان عزیز را به صرف و همراهی در مصرف مواد تشویق و دعوت می کنند. این مسئولیت شماست که در برابر فشارهای پیشنهادی نادرست مقاومت کنید و تسلیم پیشنهادات نادرست دیگران نشوید . تاکید بر این نکته لازم است که در بسیاری از موارد ، مصرف م.اد به دنبال گرفتار شدن افراد در قبول تعارفات و خواهش های نادرست دیگران است . این نکته یادآوری می شود که افراد مصرف کننده ( به خصوص دوستان و گروه هم سن ) برای توجیه کار خود و تایید خودشان ، علاقه دارند دیگران را نیز به مصرف وا دارند. توانایی مناسب و مهارت لازم برای مواجهه با این شرایط ، آن است که شما بتوانید بدون در گیر شدن ، با ارایه استدلال های منطقی و روشن و نیز رفتارهای اصلاحی و تکمیلی در زمینه امتناع ، از خود پایداری نشان دهید
چگونه به مصرف مواد بگوییم ” نه”
در ادامه برای اینکه بتوان به سهولت با چنین شرایطی روبرو شد ، مواردی برای گفتن « نه » به مصرف مواد ذکر می شود.؛ که بایستی مراحل آن به شرح زیر نوجوان آموزش داده شود :
شرایط را درک کنید. متوجه باشید که چه اتفاقی در حال رخ دادن است . یک فرد از شما می خواهد که مواد مصرف کنید ، تشخیص دهید که این وضعیت جدی است ؛
در ذهنتان دلایل خود برای « نه » گفتن را مرور کنید. مصرف مواد غیر قانونی است ، به مغز و بدن شما ضرر می رساند و درنهایت شما را گرفتار می نماید؛
بگویید« نه ». نه گفتن شما در موقعیت صحیح نشان دهنده قدرت شماست . ممکن است همه افراد مثل شما جرات آن را نداشته باشند
پیشنهاد دیگری بدهید. اگر دوست شما است و می خواهید دوستی تان را ادامه دهید پیشنهاد دیگری برای گذراندن وقت بدهید، رفتن به سینما ، پارک یا بازی ورزشی پیشنهادهای مناسبی هستند. اگر طرف مقابل به « نه » گفتن شما احترام نمی گذارد ، دوست شما نیست
از محل بروید. اگر فرد مقابل شما دوست شما نیست یا به پاسخ منفی شما احترام نمی گذارد و اصرار می کند ، آنجا را ترک کنید . در واقع ، بدانید گاهی دوستانی وجود دارند که باید آنها را کنار بگذارید
برای امتناع می توانید جملات مختلفی را بیان کنید . در ادامه چند جمله که احتمالا برای « نه » گفتن قابل استفاده است ، می آید. می توانید جملات دیگری را نیز تمرین کنید :
نه ، من جدا نمی خواهم
نه ، این کار خلاف قانون است
نه ، بیا به سینما برویم
نه ، من عقلم را احتیاج دارم
نه ، به اعتقاد من مصرف مواد غلط است
یک حالت دیگر که ممکن است با آن مواجه شوید، این است که افرادی که نقش مهمی در زندگی شما دارند ، مواد مصرف می کنند . متوجه باشید که مصرف مواد توسط آنان اشتباه شما نیست . شما مسئول اعمال و انتخاب خودتان هستید و دیگران مسئول کار خودشان هستند
کمک به دیگران برای ترک اعتیاد
توصیه های مفید
اگر یکی از دوستان یا اقوام ما مبادرت به مصرف مواد می کند، وظیفه ماست که دوست خوبی باشیم و به او کمک کنیم و وی را به مراکز با تجربه در این موضوع ، راهنمایی کنیم
خطرات و عواقب مصرف مواد را برای او شرح دهیم.یکی از علل درگیری در اعتیاد و ادامه آن، عدم آگاهی است . ممکن است فرد علاوه بر اینکه از خطرات جسمی و روانی مصرف مواد اطلاع ندارد ، از اثرات آن بر سایر افراد خانواده ( برای مثال برادر کوچکتر یا خواهری که در انتظار ازدواج است ) بی خبر باشد
برای فرد توضیح دهید که با ترک اعتیاد ، عوارض جسمی ( علایم ترک) به زودی برطرف می گردد. وی سلامتی و توانایی بدنی خود را باز خواهد یافت و در ادامه درمان شخصیت وی نیز سلامت خود را به دست خواهد آورد
به او توضیح دهید که به او کمک خواهد شد که با تحمل کمترین مشکلات ، اعتیاد خود را کنار بگذارد . افراد آموزش دیده ، داروها و روش های جدید که به کار گرفته می شوند به وی کمک می کنند تا بتواند درد و بی قراری ناشی از ترک را کاهش دهد . ( روش های مختلف و مراکز معتبر برای ترک در ادامه معرفی می شوند )
دوست تان را مطمئن کنید که با تصمیم قطعی ، می تواند موفق شود. برای او توضیح دهید افراد زیادی هستند که در این راه موفق بوده اند
به او یادآوری کنید که هر چه زودتر اقدام کند . هر چه فرد دیرتر اقدام کند ، عده بیشتری از اعتیاد وی باخبر می شوند و موقعیت وی را نزد اطرافیان خراب می کند
از او بخواهید که از خانواده و نزدیکان کمک بگیرد و مشکل خود را با آنها در میان بگذارد. روابط خود را با خانواده تقویت نماید و رابطه اش را با دوستان مصرف کننده اش قطع نماید
توجه فرد را به این موضوع جلب کنید که با ترک اعتیاد ، دوستان جدیدی پیدا می کند. رابطه اش با خانواده و اطرافیان بهبود می یابد و در جمع آنها پذیرفته می شود
فرد را به کوشش برای ترک تشویق کنید تا حتی در صورت عدم موفقیت قبلی ، باز هم تلاش کند. به او گوشزد کنید که بسیاری از افراد پس از چند مرتبه موفق شده اند
او را به یکی از مراکز معتبر درمان اعتیاد معرفی کنید. از او بخواهید هرچه سریعتر برای درمان اقدام کند. در حال حاضر درمانگاه ها بیمارستان ها و مراکز مختلفی برای ترک اعتیاد مجوز گرفته و در این زمینه فعالیت دارند
محل های مراجعه برای درمان
در این قسمت بعضی از مکان هایی که فرد مبتلا می تواند برای درمان مراجعه نماید، معرفی می گردد
واحدهای درمان سرپایی معتادان خود معرف سازمان بهزیستی در مراکز استان ها
درمانگاه های سرپایی اعتیاد معاونت های درمان دانشگاه های علوم پزشکی کشور
درمانگاه های درمان نگهدارنده
گروه های خود یاری معتادان مثل گروه معتادان گمنام
درمانگاه های مشاوره بیماری های رفتاری ( درمانگاه های مثلثی ) معاونت بهداشتی دانشگاه های علوم پزشکی
خشونت
خشم يکي از هيجان هاي پيچيده انسان و واکنشي متداول نسبت به نا کامي و بد رفتاري است . به هر نوع عمل فیزیکی، با سلاح یا بدون آن بر ضد خود شخص ، شخصی دیگر ، حیوان یا شیء بی جان ، چه این عمل انجام شود یا تنها قصد انجام آن وجود داشته باشد و چه این عمل باعث صدمه شود و چه نشود ، یک عمل خشونت آمیز است
از يک طرف خشم پاسخ طبيعي انسان است و از طرف ديگر مي تواند روابط بين فردي را مختل کند و ما را از رسيدن به اهداف باز دارد. در حقيقت خشم هيجان شايعي است که بيشتر نسبت به دوستان و نزديکاني که نتوانسته اند انتظارات و خواسته هاي ما را برآورده سازند، تجربه مي شود. هيجان هايي که بيشتر با خشم همراه است عبارتند از: عصبانيت ، خشونت ، خصومت ، کينه توزي ، غضب ، تنفر، تحريک ، حسادت ، رنجش ، غرض ورزي ، تحقير و ناراحتی . بيشتر افراد ، ابراز خشم خود را حالتي ناخوشايند مي دانند. بيشترين واکنش افراد به ابراز خشم خود عبارت است از احساس تحريک پذيري ، خصومت ، عصبانيت ، افسردگي ، ناراحتي و غمگيني ، احساس شرمندگي و گناه ، احساس آرامش ، رضايت و خشنودي. و در برخی مواقع احساس خوشحالي ، سرحالي ، احساس پيروزمندي ، اعتماد و تسلط . از سوي ديگر خشم مضراتي همانند استرس ، ناراحتي هاي بدني ، احساس درماندگي ، تنهايي و انزوا دارد
اشکال خشم اين است که اگرچه بخشي از زندگي است ؛ ولي ما را از رسيدن به اهداف خود باز مي دارد و علت اين که افراد درباره خشم دچار تعارض و تضاد هستند، همين نکته است
در سنین نوجوانی و جوانی به دلیل تغییرات هورمونی ، احساسات و هیجانات فرد نیز دستخوش تغییر می شود بطوریکه در این دوران احساسات بسیار شدیدتر از گذشته می شوند . بنابراین نوجوان یا جوانی که با عوامل محرک هیجانات خود روبرو می شود و خشم او برانگیخته می گردد در معرض بروز رفتارهای خشونت آمیز بسیاری است . به همین دلیل رفتارهای مرتبط با صدمات در این سن بیشتر دیده می شود. در اغلب موارد رفتارهایی که به دلیل خشم و ناکامی از نوجوان سر می زند مانند درگیری های بدنی ، تنها منجر به لطمات جزئی می شود اما گاهی مواقع ممکن است این صدمات به گونه ای باشد که مشکلات بزرگی مانند آسیب های جدی در سلامتی یک انسان و حتی در برخی مواقع تا حد سلب حق زیستن یک فرد به وجود می آید
علل خشم
تحقير شدن يا مورد تبعيض قرار گرفتن
مورد پيش داوري ، تبعيض يا بي مهري قرار گرفتن
مورد فريب يا عهد شکني قرار گرفتن
تحقير شدن احساسات، ارزش ها يا اقتدار واقعي فرد از سوي ديگران
مورد بد رفتاري و بي توجهي قرار گرفتن از سوي افراد مهم
صدمه ديدن در نتيجه بي توجهي نسبت به خود